امروز سه‌شنبه مورخ ۱۷ اسفندماه ۱۴۰۰ مراسم امضای یادداشت تفاهمی بین موزه ملی ایران و آژانس همکاریهای بین المللی ژاپن (جایکا) ژاپن در محل موزه ملی برگزار شد. این برنامه با حضور کازوتوشی آیکاوا، سفیر ژاپن در ایران، تارو آزوما نماینده ارشد جایکا در تهران، مرتضی ادیب‌زاده، مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی ـ فرهنگی، سیداحمد محیط طباطبایی، رییس کمیته ملی موزه های ایران (ایکوم) و علاقه‌مندان موزه‌داری و رسانه ها برگزار شد.
طبق این یادداشت تفاهم جایکا حمایت‌های مالی و لجستیک لازم برای ساخت ویترین‌های ضد زلزله با نورپردازی استاندارد و سایر ویژگی‌های لازم را به عهده گرفته است. این ویترینها توسط متخصصین ژاپنی ساخته می شود و سپس با همکاری سفارت ایران در توکیو به تهران منتقل و در موزه ملی ایران نصب خواهد شد.
در ابتدای این برنامه، جبرئیل نوکنده، رئیس موزه ملی ایران ضمن خوشامدگویی و ابراز خوشحالی از این رخداد ارزشمند به پیشینه روابط فرهنگی دو ملت ایران و ژاپن پرداخت و فهرستی از مستندات موجود در این خصوص از دوره ساسانی تا به امروز را برشمرد و به مرور پروژه‌های مشترک ایران و ژاپن در حوزه میراث فرهنگی پرداخت.
نوکنده ضمن اشاره به ارتباطات موسسه جایکا و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در خصوص انتشارات مشترک، دوره‌های آموزشی و اعزام کارشناسان دو طرف به بررسی پروسه دریافت این گرنت از کشور ژاپن پرداخت و هدف از این اقدام کشور ژاپن را صیانت از آثار ایران در مقام میراث بشری دانست و از دولت ژاپن برای پذیرش این مسئولیت اجتماعی تشکر کرد.
سخنران دوم این برنامه تارو آزوما، نماینده ارشد جایکا در تهران بود که به ارائه گزارشی از فعالیت این موسسه در سطح جهانی و ایران پرداخت. وی به چند پروژه های کلان در دست اجرا از جمله «کمک بلاعوض برای حفاظت و مرمت ارگ بم پس از زلزله»؛ «انتشار کتاب راهنمای موزه ملی ایران به زبان ژاپنی»؛ «بهبود انعطاف‌پذیری اجتماعی مناطق تاریخی در برابر زلزله»؛ «تدوین و اجرای طرح جامع مدیریت و توسعه گردشگری استان های شمال غربی ایران به مرکزیت تبریز» اشاره کرد. وی ساخت ویترین‌های نمایشگاهی استاندارد برای موزه ملی ایران را کمک شایانی برای توسعه گردشگری در ایران خواند که با داشتن ویترین‌های ضد زلزله که از نور کافی، تهویه استاندارد، کنترل آسیب‌های محیطی، کنترل دما و رطوبت و … می‌تواند امکان نمایش اشیای حساس موزه‌ای ــ که تاکنون به دلیل ترس از آسیب‌های محیطی امکان نمایش نداشتند ــ را فراهم آورد.
سخنران سوم این برنامه دکتر مرتضی ادیب‌زاده، مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی ـ فرهنگی بودند. ادیب‌زاده اشاره کرد که دیپلماسی فرهنگی از اولویت‌های اداره‌کل موزه‌ها است و ما از تمامی پروژه‌هایی که در راستای حفاظت از مواریث و اشیای ارزشمند تاریخی‌فرهنگی تعریف شود و آینده روشن‌تری را پیش‌روی ما قرار دهد، استقبال می‌کنیم. وی استفاده از دانش مهندسی ژاپن برای حفاظت از آثار تاریخی ایران را اقدامی ارزشمند خواند و برای گسترش این تبادلات ابراز امیدواری کرد.
کازوتوشی آیکاوا، سفیر ژاپن در ایران، سخنران پایانی برنامه بود. وی به زبان فارسی و انگلیسی صحبت کرد. آیکاوا امضای این سند را بسیار افتخار آمیز خواند و به موزه ملی ایران و موسسه جایکا برای این اقدام ارزشمند تبریک گفت. وی افزود: در این پروژه، جایکا تجهیزات لازم نمایشگاهی را در اختیار موزه ملی ایران قرار خواهد داد. انتظار می‌رود که تجهیزات اهدایی به موزه، امکان نمایش میراث ارزشمند فرهنگی از جمله آثار باستانی کشف شده در ایران را در محیطی مناسب فراهم نماید و در حفاظت از میراث فرهنگی ایران مفید واقع شود.
آیکاوا اضافه کرد: موزه ملی یکی از مهمترین مقاصد ژاپنی‌ها و دیگر توریست‌های خارجی است که از ایران بازدید می‌کنند. من صمیمانه امیدوارم که بهبود تجهیزات نمایشگاهی، موزه را قادر سازد که توریست‌های بیشتری را برای معرفی تاریخ ایران باستان به سوی خود جذب کند و در نهایت منجر به توسعه بیشتر تبادلات علمی و فرهنگی دو جانبه شود.
جایکا سازمان همکاریهای بین‌المللی ژاپن JICA: Japan International Cooperation Agency، جایکا “سازمان همکاریهای بین‌المللی ژاپن” است که در زمینه توسعه به دولت ژاپن و همچنین کشورهای در حال توسعه کمک می‌کند. دفتر مرکزی جایکا در توکیو واقع شده است و دارای ۱۵ شعبه داخلی در سراسر ژاپن است. در حال حاضر جایکا در بیش از ۱۵۰ کشور دنیا از طریق ۱۰۰ دفتر برون مرزی در حال فعالیت است و در تهران (تاسیس شعبه تهران ۱۳۵۴/۱۹۷۴) نیز دارای دفتر به آدرس تهران، بلوار آفریقا، خیابان کاج آبادی پلاک ۱۱۴٫
-فعالیتهای جایکا در ایران: دستگاه متولی فعالیتهای جایکا در ایران سازمان برنامه و بودجه است که هر دو سال یکبار طی اعلام رسمی از کلیه دستگاههای دولتی، درخواستها و نیازهای سازمانها را رصد و در کمیتهای مورد بررسی قرار داده و کارشناسی و اولویت بندی می کند.
پیوست ۱٫ متن سخنرانی دکتر نوکنده
امروز یک رویداد فرهنگی در آستانه بهار طبیعت بین دو کشور دوست برای حفاظت و صیانت از میراث فرهنگی به امضا خواهد رسید که تاکیدی بر تحکیم دوستی دو دولت است.
پیشینه این دوستی و ارتباط فرهنگی دو کشور بسیار کهن است. روابط ایران و ژاپن براساس شواهد تاریخی حداقل به دوره ساسانی باز می‌گردد که مدارک آن شیشه‌های ساسانی موجود در آرامگاه‌های پادشاهان ژاپن، در آرشیو دولتی نارا است که مربوط به سده‌های ۵ تا ۱۱ میلادی‌اند. علاوه بر این ظروف شیشه‌ای و نقوش پارچه با الهام از آثار دوره ساسانی در ژاپن تولید شده است. همچنین سفال‌های نوع سیراف متعلق به سده هفتم میلادی که در جنوب ژاپن به دست آمده‌اند که بی‌شک از مسیر دریا وارد ژاپن شده‌اند.
تاریخچه همکاری پژوهشگران ژاپنی در حوزه میراث فرهنگی ایران بیش از ۶۰ سال پیشینه دارد. باستان‌شناسان ژاپنی در محوطه‌های مختلف و نواحی گوناگونی از شمال تا جنوب ایران به پژوهش پرداخته‌اند. در فارس محوطه‌های باکون، تل گپ، جری و موشکی و اخیرا محوطه‌هایی در تنگه بلاغی و همچنین در گیلان، پژوهش‌های گسترده‌ای صورت گرفته است.
موزه ملی ایران نیز در این سال‌ها با موزه‌ها و موسسات پژوهشی و دانشگاه‌های ژاپنی همکاری داشته و تاکنون شش کارگاه آموزشی در خصوص مستندنگاری و حفاظت و مرمت فلز با دانشگاه تیکیو در موزه ملی ایران و ژاپن برگزار شده است که طی آنها کارشناسان دو طرف تجربیات خود را از دو کشور ایران و ژاپن به اشتراک گذاشتند. چنین همکاریهای مشترکی در نهایت باعث حفاظت پایدار میراث فرهنگی در نقاط مختلف جهان می‌گردد.
در سال ۱۳۹۶ موزه ملی ایران موضوع بهره‌گیری از تجارب کشور ژاپن برای مقاوم‌سازی غیرسازه‌ای ویترین‌های موزه ملی ایران را با سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری وقت مطرح کرد و کمک و اخذ حمایت مالی و مشاوره‌ای از جایکا توسط معاونت میراث فرهنگی با سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و وزارت امور خارجه طرح شد. متعاقب موافقت سازمان برنامه و بودجه، ارزیابی پروژه توسط جایکا انجام و طرف ژاپنی موافقت اولیه را در سال ۱۳۹۷ اعلام کرد و اعتبار آن مصوبه هیات دولت ژاپن را دریافت کرد. پس از آن ما تلاش کردیم مصوبه مجلس شورای اسلامی برای دریافت کمک بین‌المللی را بگیریم که بخاطر مشکلات اداری و بحران کرونا امضای آن به تاخیر افتاد. خوشبختانه امروز شاهد امضا آن خواهیم بود.
فرآیند امضای متن اسناد به شرح ذیل است:
۱ـ تبادل یادداشت (exchange of Notes) با امضای سفیر ژاپن در تهران به نمایندگی از دولت ژاپن و نماینده وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی.
۲ـ موافقت‌نامه کمک مالی (Grant Agreement) با امضای رییس جایکا شعبه تهران و رییس‌کل موزه ملی ایران (مقام رسمی دستگاه اجرایی پروژه)
سوابق همکاری با وزارت متبوع: جایکا طی سالیان گذشته به ویژه از سال ۲۰۱۲ میلادی دوره‌های آموزشی گردشگری برای همکاران سازمان وقت و وزارت متبوع برگزار کرده است. (طرح جامع توسعه پایدار جامعه محور جزیره قشم، مدیریت و برنامه‌ریزی اکوتوریسم، توسعه موزه و جامعه، بازاریابی و توسعه گردشگری، توسعه گردشگری از طریق مدیریت مناسب محوطه‌های میراث جهانی). این دوره‌ها در ایران و ژاپن نیز برگزار شده است و همکاران از بخش‌های مختلف به این دوره‌ها اعزام شده‌اند. با حمایت دفتر جایکای تهران، کتاب راهنمای موزه ملی ایران به زبان ژاپنی منتشر شد و گام نخست برای همکاری موزه با جایکا برای معرفی موزه به گردشگران ژاپنی برداشته شد.
ضرورت و اهداف پروژه: با توجه به نبود دانش کافی برای ساخت ویترین‌های ضد زلزله، استاندارد نبودن ویترین‌های موزه‌ها در مقابل زلزله، تجارب ارزشمند طرف ژاپنی با اجرای پروژه علاوه بر ارتقای امر حفاظت از اموال فرهنگی تاریخی منقول، سبب بهبود کیفیت ارائه خدمات به بازدیدکنندگان و گسترش همکاریهای علمی بین دو کشور خواهد بود. افزون بر این آموزش نیروی انسانی برای ساخت ویترین ضد زلزله در ایران نیز در این پروژه لحاظ شده است که این موضوع می‌تواند در بومی‌سازی آموزش ساخت ویترین ضد زلزله برای موزه‌های کشور کمک شایانی کند و می‌توان آن را به فناوری بومی تبدیل کرد و با توانمندسازی مهندسان کشور، دیگر موزه‌های ایران را در برابر خط ایمن کنیم.
لازم به ذکر است آثار در معرض نمایش و نگهداری در مخازن امن موزه ملی ایران از جمله آثار میراث بشری به حساب می‌آیند و بر همگان (به ویژه کشورهای عضو یونسکو) تکلیف است در جهت حفاظت و صیانت آن اقدام کنند.
موزه‌ها امانتدار میراث بشری هستند براساس سند نارا مصوبه سال ۱۹۹۴ درباره اصالت یک مکان میراث فرهنگی و میراث فرهنگی یک کشور به مثابه میراث فرهنگی همه کشورها و بالعکس است که نمادی از تنوع فرهنگی جهان است و حفاظت از این گنجینه‌های بشری وظیفه کل جامعه بشری است. حمایت از آن به منزله الزام به تعهد اخلاقی برای همگان است.
از دولت ژاپن که مسئولیت اجتماعی خود را به موزه ملی ایران اختصاص داده بسیار سپاسگزاریم و امیدواریم این‌گونه همکاریهای فرهنگی در جهان گسترش یابد که بی‌شک باعت صلح و دوستی و امنیت در جهان می‌گردد.
پیوست ۲٫ دوم: متن سخنرانی تارو آزوما، نماینده ارشد جایکا در تهران
جایکا، آژانس همکاریهای بین‌المللی ژاپن است و از سال ۱۹۵۷ به منظور توسعه اجتماعی ـ اقتصادی با ایران همکاری می‌کند. جایکا حدود ۲۷۲ میلیون دلار برای همکاری فنی هزینه کرده و ۳۷۷۶ شرکت‌کننده رسمی ایرانی، دوره‌های آموزشی جایکا را در ژاپن گذرانده‌اند. از آنجایی که برنامه ۵ ساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران بر حفاظت، تحقیق، احیای میراث فرهنگی و توسعه گردشگری به عنوان حوزه اولویت‌دار بوده و به اشتغال‌زایی و توسعه اقتصادی ایران کمک می‌کند، جایکا به شدت از این حوزه حمایت می‌کند.
یکی از نمونه‌های همکاری جایکا در این زمینه، تهیه تجهیزات به عنوان کمک بلاعوض برای حفاظت و مرمت ارگ بم پس از زلزله ویران کننده ۲۰۱۳ است. در سال ۲۰۱۷، جایکا برای انتشار کتاب راهنمای موزه ملی ایران به زبان ژاپنی کمک مالی و فنی کرد.
از حالا به بعد ما در صدد شروع پروژه «بهبود وضعیت مناطق تاریخی در برابر زلزله» با همراهی وزارت راه و شهرسازی هستیم و حمایت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را نیز خواستاریم. جایکا، کارشناسان ژاپنی ــ یکی از زلزله‌خیزترین کشورهای جهان ــ که دارای تجربیات کاری در زمینه حفاظت بناهای تاریخی هستند را برای این پروژه اعزام می‌کند.
همچنین جایکا در صدد شروع پروژه «تدوین و عملیات اجرایی طرح جامع مدیریت و توسعه گردشگری در استان‌های شمال غربی ایران با مرکزیت تبریز است.
پروژه کنونی نیز با ارائه ابزارهای نورپردازی و نمایشگاهی به موزه ملی ایران، گنجینه نفیس میراث ایران، به مدرن‌سازی و افزایش جذابیت نمایشگاهی آن کمک خواهد کرد.
من دو سال پیش که برای اولین‌بار از موزه ملی ایران دیدن کردم، بسیار مجذوب تمدن کهن ایران‌زمین شدم. بنابراین، عمیقاً احساس غرور می‌کنم که با موزه در این زمینه همکاری می‌کنم. نورپردازی‌های ارائه شده از نوع ال‌ای‌دی خواهند بود که اشعه ماوراء بنفش کمتری از خود ساتع می‌کند و آسیب به اشیاء را به حداقل می‌رساند. به‌علاوه این چراغ‌ها بسیار منعطف هستند و با تغیر موقعیت آنها می‌توان سالن‌های نمایشگاهی را زیباتر کرد. ویترین‌هایی که ساخته خواهند شد مجهز به تهویه هوا، دفع آلاینده‌ها و مقاوم در برابر زلزله خواهند بود. با ویترین‌های جدید موزه این امکان را خواهد داشت که اشیای با حساسیت بالا را به نمایش بگذارد که پیش از این به دلایل حفاظتی از نمایش آنها صرف‌نظر کرده بود. بی‌گمان این مسئله به جذابیت موزه خواهد افزود و باعث جذب بازدیدکننده بیشتر خواهد شد.
امیدواریم این پروژه نه تنها به نصب تجهیزات و ارتقای فضاهای نمایشگاهی موزه کمک کند، بلکه به ارتقای روابط فرهنگی ـ علمی ایران و ژاپن کمک کند. نیازی به گفتن نیست که با ارائه بهتر، میراث ارزشمند ایران، گردشگران بیشتری را به خود جذب خواهد کرد که منجر به ارتقاء صنعت گردشگری در ایران خواهد شد. من امیدوارم این میراث مهم توسط مردم بیشتر کشورهای جهان بازدید شود. جایکا قول می‌دهد که این پروژه را با تمام تلاش به عهده گیرد، از تمام دست‌اندرکاران آن سپاسگزارم و امیدوارم با موفقیت برای هم ایران و هم ژاپن به انجام رسد.
پیوست ۳٫ سخنرانی سفیر ژاپن در تهران
بسیار مفتخرم که در مراسم امضای این تفاهم‌نامه حضور دارم و به نمایندگی از طرف دولت ژاپن چند کلمه‌ای را عرض کنم. ابتدا امضای مبادله اسناد کمک بلاعوض فرهنگی در موزه ملی ایران را به همه شما صمیمانه تبریک می‌گویم. همچنین مایلم صمیمانه از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، موزه ملی ایران، جایکا و همه افرادی که با تلاش سخت این پروژه را به مقصود رساندند تشکر و قدردانی کنم.
ژاپن همکاری نزدیکی با دولت ایران و سازمان مربوطه برای حفاظت از میراث فرهنگی در ایران داشته است. به عنوان مثال، ژاپن از پروژه بازسازی ارگ باستانی بم که در اثر یک زلزله بزرگ به شدت آسیب دیده بود، حمایت کرده است. دو کشور همچنین تبادلات بسیار فعالی بین دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی دارند و شنیدم که در ژانویه سال گذشته سمیناری آنلاین بین دانشگاه تیکیو و موزه ملی ایران برای تبادل نظر در مورد گسترش همکاری‌ها برگزار شد.
در این زمینه، دولت ژاپن تصمیم گرفته است تا مبلغ نود و پنج میلیون و پانصد هزار ین ژاپنی کمک بلاعوض را با توجه به درخواست رسمی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به جمهوری اسلامی ایران اهدا کند (۲۰۱۸).
امروز افتخار بزرگی است که از طرف دولت ژاپن سند تبادل یادداشت‌ها را امضا کنم. در این پروژه، جایکا تجهیزات لازم نمایشگاهی را در اختیار موزه ملی ایران قرار خواهد داد. انتظار می‌رود که تجهیزات اهدایی به موزه، امکان نمایش میراث ارزشمند فرهنگی از جمله آثار باستانی کشف شده در ایران را در محیطی مناسب فراهم نماید و در حفاظت از میراث فرهنگی ایران مفید واقع شود. موزه ملی یکی از مهمترین مقاصد ژاپنی‌ها و دیگر توریست‌های خارجی است که از ایران بازدید می‌کنند. من صمیمانه امیدوارم که بهبود تجهیزات نمایشگاهی، موزه را قادر سازد که گردشگران بیشتری را برای معرفی تاریخ کهن ایران به سوی خود جذب کند. علاوه بر این، من معتقدم که موفقیت در این پروژه منجر به توسعه بیشتر تبادلات علمی و فرهنگی دو جانبه خواهد شد.
در پایان مایلم که آرزوی قلبی خود را برای دیدن توسعه روابط دوستی میان دو کشور ابراز نموده و یک بار دیگر از همه شرکت‌کنندگان و افراد دخیل در این پروژه صمیمانه قدردانی نمایم.
