موزه ملی ایران فرا رسیدن ۱۳ فروردین روز طبیعت را گرامی داشته و اثری تحت عنوان گلگشت برکاسه سفالی مینایی را در پاسداشت این میراث سبز معرفی می نماید:
نقش اصلی در کف ظرف سفال مینایی سدۀ هفتم هجریقمری، نگاره دو نفر(زن) است که زیر درخت میوه‌داری نشسته و در حال گفتگو هستند. روبروی آنها برکه کوچک آب و یک پرنده دیده می‌شود. نقش بر زمینه سفید کشیده شده و در یک کادر مدور ( حصار) محاط است.
مجالس گفتگوی دو نفره زنان نشسته در حالی که یکی از آنها شاخه گل به دیگری دراز کرده، با ترنجی در حد فاصل هر کدام، دور تا دور نقش مرکزی را تشکیل داده است.
نوشته‌ای به‌خط کوفی بر لبه ظرف با تکرار کلمه(الدوله)به‌طور ناقص، بر حاشیه‌های رنگی تزیین شده است.
بر پشت ظرف اشعار فارسی بدین مضمون نوشته‌شده :
اول همه راه مردمی بنمودی
تا از من مستمند دل بر بودی
از یار کسی سیر شود به این زودی؟
این کاسه به شمارۀ ۳۷۶۹ به سبک سفالی‌های مینایی ری تزئین شده و از گرگان به‌دست آمده است. قطردهانه ۲۱٫۴٫ سانتیمتر و بلندی آن ۹ سانتیمتر است.
شهداددر حاشیه غربی دشت لوت در استان کرمان واقع شده است. در کاوش‌های باستان‌شناسی این محوطه یک گورستان غنی مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد یافت شد که مربوط به دوره شهرنشینی حوزه فرهنگی جنوب شرق ایران است. کیفیت و کمیت آثار مکشوفه معرف جامعه‌ای با سلسله مراتب اقتصادی و اجتماعی پیشرفته و سازمان یافته را نشان می دهد.
در میان آثار مکشوفه نمونه‌ای منحصر به فرد در جهان شناخته شده است که معروف به درفش یا پرچم شهداد است. لوح مفرغی که بر میله‌ای نصب است و آیینی مذهبی را نشان می‌دهد: شخصیت اصلی مردی است که روی چارپایه‌ای با تزیینات مارپیچی نشسته و به زنی نشسته و زانوزده در مقابل خود اشاره می‌کند.
دورتادور این صحنه، که در باغی با درختان نخل و درختان پهن برگ واقع است، افرادی نشسته و زانو‌زده‌اند. نوار بافته در بالا و پایین نشانه جریان آب است. در زیر تصویر افراد، حمله گربه‌سانان وحشی به گاوی کوهان دار نشان داده شده‌است.
#موزه_ملی_ایران
#نوروز_اقوام_ایرانی
#نوروز_۱۴۰۰
هشتمین روز ماه رمضان و معرفی یک اثر:
محراب بزرگ گچبری که طی کاوش های باستان شناسی در محوطۀ موسوم به مدرسه ری کشف شده است.
این محراب مربوط به دورۀ سلجوقی (نیمۀ سدۀ ششم هجری قمری) است که با نوشته هایی به سه نوع خط کوفی و نگاره های گیاهی، گل، برگ و نقوش انتزاعی در قاب هایی کنده کاری شده در حاشیه ها و متن اصلی تزئین شده است. قسمت بالای محراب در داخل یک قاب سه ردیف نقوش تقلیدی از تاج هایی که الهام گرفته از گچبری های دورۀ ساسانی دیده می شود. محراب رقم و تاریخ ندارد و به شمارۀ موزه: ۳۲۶۶ در تالار سلجوقی موزۀ باستان شناسی و هنر دوران اسلامی موزۀ ملّی ایران محافظت می شود.
پارچه کتان با آیات قرآن کریم
شرح اثر: قطعه پارچۀ کتان، کتیبه دار، نوشته شده به شیوۀ قلمکاری قلمی، مربوط به دورۀ صفوی، به شمارۀ ۳۴۱۰ در موزۀ ملّی ایران محفوظ است که تجلی عشق و معرفت بوده و از شاهکارهای هنری این دوره است.
بر سراسر این پارچه آیات قرآن کریم با به کارگیری خطوط کوفی، نسخ، ثلث، نستعلیق و غبار با قلم زر و لاجورد و شنگرف و زعفران در ترکیبی از نقوش و نگاره ها کتابت شده است.
این شاهکار اثر خطاط معروف یوسف الغباری است که در سدۀ دهم هجری قمری به دستور شاه طهماسب و به منظور نذر ابوالفتح میرزا شاه اسماعیل صفوی جهت تقدیم به آستانه جدّ بزرگوارشان شیخ صفی الدین اردبیلی تهیه شده است.
بر این پارچه کتان نخودی رنگ، تعدادی حواشی پهن و باریک که بر تمامی آن آیات قرآن کریم کتابت شد و همچنین درون و حواشی حروف نیز مجدداً با خط غُبار کتیبهنویسی شده است.
داخل طرح یک ترنج به خط ثلث و قلم زر عبارت « فی ایام دوله السلطان الاعظم ابوالمظفر شاه طهماسب بهادرخان خلد ملکه» کتابت شده و در قسمت پایین نیز عبارات «نذر حضرت شاهزاده عالم و عالمیان ابوالفتح بهرام این شاه اسمعیل الحسین صفوی» و پس از سوره نصر « اتمام پرده لطیف که به ساعت شریف نوشته شده به تاریخ شهر صفر ختم بالخیر سنه ۹۴۵» نوشته شده است.
کاشی محرابی
کاشی مستطیل شکل ۴۷ ×۳۶ سانتیمتر، زرین فام، از دورۀ ایلخانی، متعلق به کاشان، با طرح محرابی، در حاشیه و داخل محراب کتیبه ای به خط نسخ درشت شامل صلوات بر ائمه معصومین (ع) به صورت قالب زده و برجسته، که به رنگ لاجوردی نوشته شده است.
بر روی قوس محراب نیز کتیبه ای به خط نسخ ریز بر زمینۀ سفید شامل سورۀ فاتحه دیده می شود.
نگاره های گیاهی، انتزاعی و اسلیمی به رنگ های سفید و لاجوردی بر زمینۀ آجری سراسر کاشی را زینت بخشیده است.
این اثر ارزنده به شمارۀ ۲۲۵۹۹ در تالار ایلخانی موزۀ باستان شناسی و هنر دوران اسلامی در معرض دید مخاطبان قرار دارد.
پنجمین روز از ماه مبارک رمضان :
شرح اثر :قالیچه سجاده ای یکی از انواع قالی های ایرانی است که مزین به طرح محراب است و اطراف آن را نقوش گیاهی زینت می دهد .
قالیچه سجاده ای با طرح محراب که بر روی سه حاشیه آن آیاتی از قرآن کریم، بافته شده است. قسمت پایین قالیچه با نقوش گل و بوته و درختان میوه زینت یافته است.
متن قالیچه دارای طرح محرابی می باشد که درون حاشیه باریک اطراف آن، آیه های ۴۰ و ۴۱ سوره ابراهیم به خط نستعلیق بافته شده است. حاشیه خارجی این قالیچه دارای زمینه سرمه ای رنگ بوده که بر روی آن، آیه ۲۸۵ سوره بقره به خط نستعلیق بافته شده است. برحاشیه پهن میانی که با رنگ زمینه نخودی زینت یافته آیه ۲۵۵ از سوره بقره به خط ثلث و به رنگ سیاه بافته شده است . بر روی حاشیه داخلی قالیچه نیز آیه های ۱۸ و ۱۹ از سوره آل عمران به خط نستعلیق بافته شده است. در قسمت بالای محراب، درون ترنج کوچکی عبارت ” الله اکبر کبیرا” بافته شده است.
دریای پارس ، دریایی مبارک و بسیار خیر
دریای فـارس به روایت نسخـۀ خطی «عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات»:
عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات، تألیف زکریا بن محمد بن محمودالمکمونی القزوینی در سدۀ ششم هجری قمری است که به زبان عربی و بصورت دانشنامه ای نگاشته شده است. او دانشنامه را برای شمس‌الدین جوینی صاحب دیوان دورۀ هولاکو و آباقاخان مغول به فارسی ترجمه کرد. نویسنده به توصیف شگفتی‌های جهان و آفریدگان جهان، معرفی و شرح انواع گوناگون موجودات ترکیبی در سیمای صورفلکی، فرشتگان، انواع موجودات ترکیبی بری و بحری، گونه های موجودات ماورایی چون (دیو، جن، غول)، انواع مخلوقات عجیب الشکل و حیوانات مرکب در ترکیبات حیوان- حیوان، انسان- حیوان، حیوان- انسان و مخلوقات عجیب می‌پردازد.
نسخه عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات، با شمـاره اثر: ۲۰۳۴۲ در مـوزۀ مـلّی ایـران، تـرجمۀ فارسی (از عربی)، به خط نستعـلیق بر کاغذ است که در ۷۰۹ صفحه ،۱۷ سطر در صفحه ، ۳۴۱ تصویر و اندازه آن ۲۹/۵سانتیمتر در ۱۸ سانتیمتراست. این کتاب دارای رقم ” ابی تراب منعم الدین الاوحدی الحسینی” (۱۵ جمادی الاول ۹۲۴) هجریقمری است.ناصرالدین‌شاه این نسخه را به دخترش؛ همسر دوست علی‌خان، به عنوان جهیزیه بخشیده‌است. زکریای قزوینی دریای پارس را در فصل نخست با عنوان بحر فارس (دریای پارس) ذکر می‌کند؛ این بحر شعبه‌ایست از بحار و او بزرگترین شعبهاست و او دریایی مبارکست بسیار خیر و پیوسته مردم در او روند و اضطراب او کمتر از بحرهای دیگر بُود.
قندیل یکی از انواع وسایل روشنایی بوده و در لغت به معنی چراغدانی است که از سقف آویزان می‌کنند. قندیلها از سه جنس شیشه، سفال و فلز در شکل های متنوعی ساخته میشدند که رایجترین آنها شکل گلدانی بوده است. معمولاً روی بدنه این ظروف چند دسته یا حلقه در فواصل منظم وجود دارد که برای آویزان کردن از آنها استفاده می‌شده است.
قندیل شیشه‌ای، زیباترین نوع قندیل ها بوده که به دلیل عبور نور از شیشه و تزئینات رنگارنگ به کار رفته در آن ها، نور منتشر شدۀ آن ها در رنگ‌های گوناگون جلوهای خاص به محیط پیرامون خود میدهند.
از انواع تزئینات و نوشته‌های به‌کاررفته روی قندیلها می‌توان به تزئینات افزوده، نقوش هندسی، اسلیمی، گل و برگ، کتیبه‌هایی از آیات قرآن به‌خصوص آیه ۳۵ سوره نور و کتیبه‌هایی شامل نام واقف یا اهداکننده قندیل و همچنین صلوات بر ائمه اطهار( ع) اشاره کرد.
در برخی منابع از جمله وقف‌نامه ربع رشیدی، مواردی ذکرشده مانند این که مردم به‌وسیله افروخته بودن آن در بالای منارۀ مساجد و اماکن مذهبی در شب‌های ماه رمضان از اوقات افطار و سحر آگاه می شدند.
چند نمونه ارزنده از قندیل های شیشه ای در موزۀ باستان شناسی و هنر دوره اسلامی ایران محفوظ و در معرض دید مخاطبان است از آن جمله؛ قندیل شیشه ایی، نباتی رنگ روشن و نیمه شفاف، همراه با تزئین افزوده روی بدنه به رنگ لاجوردی است که متعلق به سدههای سوم و چهارم هجریقمری(دورۀ سامانی) است و به سبک شیشه های نیشابور ساخته شده است و هم اکنون به شمارۀ ۲۱۹۲۹ در تالار صدر اسلام این موزه به نمایش درآمده است.
این قندیل به بلندی ۱۶ سانتی متر و قطر ۵/۱۳ سانتی متر و قطر دهانه ۲/۹ سانتی متر، در بدنه بیرونی در امتداد حاشیه دارای چهار حلقه و دو دسته است.. داخل قندیل یک شمعدان لوله ایی شکل باریک و بلندوجود دارد که احتمالاً محل قرار گرفتن فتیله بوده است. برخی نمونه های مشابه دیگراین نوع قندیل دارای حلقه های آویز اما تزیینات کمتر هستند.
در سده های نخست پس از پیروزی اسلام، قرآن هایی با قطع عرضی، بسیار رایج بوده اند. این قرآن ها از زیباترین آثار هنر کتابت اسلامی هستند و به طور سنتی به کوفی موسوم هستند که از نام شهر کوفه در میان رودان گرفته شده است.
این واژه به خطوطی اطلاق می شوند که خطوط کلفت و قویِ عمودی از ویژگی های آن بوده و یا الهام گرفته از این نوع خطوط باشند، قدیمی ترین قرآن ها به ندرت نوشته ای مبنی بر تاریخ یا محل کتابت دارند .
برخی از این قرآن ها، دارای کاتب الحاقی با تاریخ مخدوش، محل نوشت و … هستند که نوشته متن را به شخصیتی معروف از جهان اسلام منتسب می کنند، مثلاً امام علی (ع) و خلافا در سدۀ اول هجری
قمری.
این نسخه جزء ۲۹ قرآن کریم است که به خط کوفی بر پوست در سدۀهای سوم و چهارم هجری قمری دوره سامانی با ۱۵۴صفحه هفت سطری،در قطع وزیری بیاضی به اندازه ۱۹×۲۸ سانتیمتر نوشته شده است.
آغاز این قرآن با سورۀ مبارکه الملک(تبارک) و انجام آن آیه پایانی سورۀ المرسلات است، تزئینات خاصی هر یک از سوره‌ها را از دیگری جدا می کند. یک نوار افقی با تزیینات طلایی و برگ نخلی که در حاشیه سمت راست ادامه می یابد، در اول هر سوره دیده می شود.
انتهای هر آیه به وسیله تزییناتی شامل ۶ نقطه که تشکیل یک مثلث را داده‌اند و دور نقطه‌های بیرونی با مرکب دور گیری شده است، مشخص می شود. علائم تخمیس( هر پنج آیه) به وسیله نشانه‌ای به شکل حرف”ه” تجریدی شده مشخص شده اند، که در حروف ابجد، ارزش پنج را دارد. این روش سنتی برای مشخص کردن یک گروه مشتمل بر پنج آیه است. علائم تشعیر برای متمایز کردن یک گروه شامل ده آیه به طور سنتی از یک دایره کوچک که درون آن عدد ده نوشته شده استفاده شده.
اِعراب با نقطه هایی توپر شنگرف و یا سبز و مشکی مشخص شده‌اند. در حروف فتحه دار، نقطه در بالای حرف، در حروف کسره دار در زیر حرف و در حروف ضمه دار در بالا یا در کنار حرف قرار گرفته است. خطوط کوچک مورب در زیر یا روی حروف، عملکردی تعیین‌کننده دارند، آن ها حروفی با اشکال مشابه را از یکدیگر متمایز می کند.
صفحه اول مُذهب دارای یک سرلوح مُذهب مزین، سر سوره ها در سور اولیه بصورت منفی در زمینه مُذهب و در سور بعدی با قلم زر و تحریر قهوه ای در قابی مذهب مزین نوشته شده‌اند
دو صفحه آخر مُذهب و مزین به نقوش هندسی، در صفحۀ پایان «کتبه و ذهّبه علی بن ابی طالب سبع هجریه» الحاق شده است.
جلد کتاب متعلق به سدۀ یازدهم در دورۀ صفوی است. این جلد ضربی طلاکوب لولا دار قهوهای رنگ، با طرح ترنج و سر ترنج و لچک ترنج که با نقوش اسلیمی در میانه تزئین شده، داخل آن با روش سوخت کار شده است. این نسخۀ قرآنی با ارزش در مجموعه شیخ صفی الدین اردبیلی نگه داری می شده و اکنون در بخش اسلامی موزۀ ملی ایران به شمارۀ۴۲۹۳ محفوظ است.
