انتشار کتاب “دریای پارس به روایت باستانشناسی”
به همت موزه ملی ایران و بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار
طبق اعلام بخش انتشارات موزه ملی ایران، “کتاب دریای پارس به روایت باستانشناسی” (مجموعه مقالات): به همت موزه ملی ایران و بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار منتشر شد. جبرئیل نوکنده رییس کل موزه ملی ایران در این خصوص گفت: با نگاهی گذرا به تاریخچه پژوهشهای باستانشناسی ایران می‌توان پی برد که کرانه‌های خلیج‌فارس و جزایر آن بسیار کمتر از سایر نقاط کشور مورد توجه باستان‌شناسان بوده است. این درحالی است که این بخش از ایران به گواه یافته‌های باستانشناسی از دوره‌های بسیار دور پیش‌ازتاریخ تا دوره‌های تاریخی و اسلامی همواره نقش مهمی در شکل‌گیری جوامع و فرهنگ‌های گوناگون انسانی داشته است. وی در ادامه گفت: از اواخر پیش‌ازتاریخ تاکنون خلیج‌فارس و جزایر آن همواره مرکز مبادلات تجاری، فرهنگی، سیاسی و نظامی بوده است. این خلیج همواره مورد توجه سلسله‌های مهم تاریخی ایران از عیلام گرفته تا هخامنشیان، ساسانیان و سلسله‌های دوران اسلامی بوده است که آثار کنترل آنها بر این دریا علاوه بر کرانه‌های شمالی و جزایر آن در کرانه‌های جنوبی آن از کویت گرفته تا عمان در مکان‌های متعددی دیده می‌شود. شواهد باستانشناسی تجارت دریایی دوره اشکانی و ساسانی با مناطق شرقی آفریقا، شبه‌جزیره هند و شرق دور را به اثبات رسانده‌اند.
نوکنده همچنین افزود موزه ملی ایران با داشتن مجموعه‌های ارزشمندی از آثار به‌دست‌آمده از کرانه‌های خلیج‌فارس و جزایر آن همواره خود را موظف دانسته که در مسیر معرفی شایسته این آثار به هموطنان و جهانیان گام بردارد. ثبت نسخه خطی “المسالک و الممالک” اثر ابواسحق ابراهیم اصطخری در فهرست کمیته ملی حافظه جهانی یونسکو به شماره ۱۰۰۵ در دی‌ماه ۱۳۸۷ از جمله این گام‌ها بود. این نسخه علاوه بر اطلاعات جغرافیایی مانند فواصل شهرها، مسائل اقتصادی مانند منابع معدنی، محصولات کشاورزی و صنایع‌دستی، به‌واسطه وجود نقشه خلیج‌فارس که با عنوان “بحر صوره فارس” آمده برای ما ایرانیان اهمیت بسیار زیادی دارد. وی در خاتمه گفت انتشار این کتاب تداوم حرکتی است که تلاش دارد نتایج پژوهشهای جدید باستان شناسی و تاریخی خلیج فارس را در اختیار عموم بگذارد. پیش از این موزه ملی ایران کتاب “انسان و دریا” را با همکاری سازمان بنادر و دریانوردی منتشر کرد و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری نیز با انتشار کتابهای “میراث فرهنگی خلیج فارس” و “پژوهشهای باستان‌شناختی خلیج فارس: بندر باستانی سیراف” اطلاعات جدیدی به باستان شناسی این منطقه کلیدی افزودند.
طبق گفته امالبنین غفوری مسئول انتشارات موزه ملی ایران، بی‌شک مقالههای منتشر شده در این مجموعه انعکاسی از تلاش‌های علمی پژوهشگران در روشن ساختن پیشینه دریای پارس است که می‌‌تواند جامعه باستانشناسی را در برنامه‌ریزی پژوهشی برای تداوم مطالعات باستانشناسی در این بخش از کشورمان یاری دهد. این کتاب شامل ۱۵ مقاله فارسی و ۲ مقاله انگلیسی در زمینه باستانشناسی خلیج فارس است که توسط جبرئیل نوکنده، عبدالرضا دشتیزاده و امالبنین غفوری در ۴۲۳ صفحه گردآوری شده است.
عناوین مقالهها به شرح زیر است:
کهن‌ترین استقرارهای انسان در کرانه‌های شمالی خلیج‌فارس/ دشتیزاده
خلیج‌فارس در پیش‌ازتاریخ: هزاره‌های ششم و پنجم پیش‌ازمیلاد/ علیرضا سرداری
محوطه‌های باکونی در سواحل شمالی خلیج‌فارس (استان بوشهر/ محمدحسین عزیزی خرانقی، نصرالله ابراهیمی، مهدی آذریان
دوران روستانشینی در کرانه‌های خلیج‌فارس/ عباس مقدم
کشف شواهد جدیدی از فرهنگ باکون در جنوب فارس بر اساس گمانه‌زنی محوطه (تُمب بَحرِه/ احمد سرخوش
بررسی ویژگی‌های ساختاری شناورهای هزاره چهارم و سوم پیش‌ازمیلاد و کاربرد آنها بر اساس اثر مهرهای ایلامی / شادی کلانتر
پژوهشهای باستانشناسی خلیج‌فارس: لایه‌نگاری تُم مارون/ سیامک سرلک و هادی رفیعی
برهمکنش‌های فرهنگی حوزه خلیج‌فارس (منطقه رودان) با مناطق همجوار در دوره مفرغ بر اساس یافته‌های سفالینِ تم مارون و سلطان میران/ روح‌اله شیرازی، زهرا جلالی و سیامک سرلک
عیلام و خلیج‌فارس؛ شاخصه‌های قومی- فرهنگی عیلامی در حوزه جغرافیایی خلیج‌فارس/ حمیدرضا پیغمبری
خلیج‌فارس در دوره‌های عیلامی، هخامنشی، اشکانی و ساسانی/ علیرضا خسروزاده
بررسی غار دست‌کند خربس در جزیره قشم، خلیج‌فارس/ طاهر قسیمی و اکبر پیرمرادی
استراتژی سیاسی-نظامی ساسانیان نسبت به کرانه‌های جنوبی خلیج‌فارس، از عمان تا یمن/ کامیار عبدی
کشف شواهدی از وجود آتشکده‌ای در پس‌کرانه خلیج‌فارس/ سیدمهدی آذریان، یداله زکاوت‌زاده
خلیج‌فارس در دوران اسلامی/ محمد اسماعیل اسمعیلی جلودار
پژوهشهای باستان‌شناختی هرمزگان: نه دهه بعد/ سپهر زارعی
چکیده فارسی مقالات انگلیسی
The tools of an Enlightenment geographer: Unmasking the sources in Bourguignon d’Anville’s 1758 treatise on the Persian Gulf / D. T. Potts
Trade of wares and precious goods during the Bronze Age along the shorelines of the “Lower Sea” / David M.P. Meier
