طبق اعلام روابط عمومی موزه ملی ایران پژوهشهای جدید ژنتیک باستانی بر روی نمونه های استخوان بز با قدمت بین یک تا ده هزار سال اطلاعات جدیدی درباره مراحل اولیه اهلی سازی بز در غرب آسیا ارایه کرده است. نتایج این پژوهش به تازگی در نشریه معتبر “علوم” (Science) منتشر شده است. این مطالعه جدید با مشارکت چهل پژوهشگر از کشورهای مختلف انجام شده که ۱۱ پژوهشگر از مراکز علمی ایران تحت سرپرستی دکتر مرجان مشکور، پژوهشگر وابسته به موزه ملی ایران، در آن مشارکت داشته اند. طبق گفته دکتر مرجان مشکور نتایج مربوط به حوزه ایران حاصل پژوهشهای مشترک بخش استخوان-شناسی موزه ملی ایران، بخش باستان‌جانورشناسی آزمایشگاه باستان‌سنجی دانشگاه تهران، موزه تاریخ طبیعی پاریس و مؤسسۀ ژنتیک اسمورفیت در ترینیتی کالج دبلین ایرلند است که ده محوطه باستانی را در برمی گیرد. وی در ادامه افزود نمونه های استخوان بز از چندین محوطه ایران از جمله کلک اسد مراد و تپه عبدالحسین از دوره نوسنگی بدون سفال در لرستان، رحمت آباد از دوره نوسنگی با سفال و مس‌سنگی قدیم در فارس و چندین مکان دیگر در زنجان، آذربایجان غربی و خراسان شمالی هستند.
طبق گفته دکتر مشکور تجزیه و تحلیل دی ان ای باستانی نمونه های بز نشان می دهد که روند اهلی سازی بز حدوداً از ۱۱ هزار سال پیش در سه منطقۀ مختلف خاورمیانه آغاز شده که یکی از مراکز اصلی فلات ایران است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ۸۳ نمونه ژنوم بز از کل غرب آسیا (شامل ۵۱ نمونه با پوشش کامل ژنوم) از دوران پارینه سنگی تا اواسط دوران اسلامی، نشان‌دهندۀ فرایند گسترش اهلی سازی در شروع دوره نوسنگی (حدوداً ۱۱ هزار سال پیش) هستند. وی تاکید کرد که از جمله نتایج مهم این پژوهش، شناخت فرایندهای پیچیدۀ اهلی سازی در سه منطقه متفاوت در سرتاسر غرب آسیا است که شامل فلات ایران، ترکیه و شرق دریای مدیترانه می شود که باور قبل در مورد انتشار اهلی سازی از یک مرکز به مناطق دیگر را نقض می کند.
این پژوهشگر در ادامه گفت مطالعه جدید نشان می دهد که در دوره نوسنگی جمعیت های بز کاملاً از یکدیگر قابل تفکیک بوده اند. اما در اواخر نوسنگی و پس از آن همسان سازی رخ داده که مشابه وضعیت امروزی و غالب شدن هاپلوتایپ A است. این نتایج نشان دهندۀ انتقال دانش و فناوری جوامع به یکدیگر هستند و حاصل مهاجرتهای انسان همراه با حیوانات اهلی خود نبوده است. داده‌های ژنتیک جمعیت‌های انسانی نوسنگی زاگرس که نتایج آن در مجله معتبر “علوم” در سال ۱۳۹۵ منتشر شد، مؤید همین امر هستند. شایان ذکر است که چنین فرایندی برای اهلی‌سازی غلات هم مشاهده می شود.
مشکور در پایان افزود فرایند اهلی سازی در بز منجر به سازگاری به شرایط جدید زندگی در کنار انسان، تغییر خوراک و بروز امراض جدید و زندگی در خارج از زیستگاه معمول، تغییرات ژنتیکی زیادی را بر این حیوان وارد کرده که مهمترین گزینش-های ژنتیکی مشهود در این پژوهش کاهش اندازه، ازدیاد شیر، افزایش ظرفیت زاد و ولد و از همه مهمتر، رنگ مو است. شاید انتخاب رنگ ها به دلیل نیاز به تفکیک حیوانات در ارتباط با مالکیت آنها بوده است که اولین نشانه های رشد ساختارهای اقتصادی اجتماعی پیچیده در جوامع اولیه انسانی است.
حدود ۸۰۰۰ هزار سال پیش، پس از دو هزار سال تجربه دامپروری و کشاورزی، ژنوم بز اهلی که از دیرباز یار جدا نشدنی انسان بوده، تحت تاثیر گزینش های انسان از جمله برای رنگ مو، قد، تولید شیر، ظرفیت زاد و ولد، کم کم بهشکل امروزی تغییر یافته است.
آدرس پیام رسان سروش موزه ملی ایران
https://sapp.ir/irannationalmuseum.official
